Osmanlı’da Devrik Sultanlar (1)
Her şehzade’nin hayalidir “Padişah-ı Cihangir” olmak, lakin sultan olmak ve o makamda kalmak en zor olanıdır. Saltanatlar da canlılar gibi; doğarlar, gelişirler ve zamanı gelince vadelerini tamamlayıp göçüp giderler. Lakin bazı saltanatların sonu zamansız ve olağan dışıdır.
Ben de, siz değerli okuyuculara iki serilik yazı halinde, 36 Osmanlı Padişahı içinde tahtından indirilen padişahlarımızı inceleyip aktarmaya çalışacağım.
Sultan I.Bayezid Han(1354-1403): Dördüncü Osmanlı padişahıdır. Osmanlı sultanları içinde, cengâverliği ile tanınan ve “Yıldırım” lakabı ile anılan, sultan I.Bayezid Anadolu’da Türk birliğini kurmuş, Osmanlı topraklarını genişletmiştir. 1402 yılında Timur İmparatorluğu’nun sultanı Timur Han’ın Anadolu topraklarını fethetmek istemesi ve akabinde iki sultanın birbirleri arasındaki mektuplaşmaları Ankara savaşı ile neticelenmiştir. 1402 yılında Ankara ovasında yapılan savaş ile Timur Han karşısında, Yıldırım I.Bayezid mağlup olmuş ve Timur Han’a esir düşmüştür. 1403 yılında vefat etmiştir. Ölümü hakkında çok çeşitli söylentiler olmasına rağmen tarihçilerin genel kanaati, eceli ile öldüğü yolundadır. Sultan I.Bayezid’in Ankara savaşında yenilmesi ve Timur Han’a esir düşmesi sonucunda Anadolu’da Türk birliği bozulmuş devlet fetret dönemine girmiştir. 11.sene süren bir fetret dönemi sonrası kardeşleri ile yaptığı savaşları kazanan I.Mehmed Çelebi sultanlığını ilan etmiştir.
Sultan II. Bayezid(1447-1512): Sekizinci Osmanlı padişahıdır. Halim, selim ve sofu bir karaktere sahip olan II. Bayezid Sultan II. Mehmed’in (Fatih) oğludur. Babası Sultan II. Mehmed zaferlerle, dolu bir ömür geçirmiş ve atalarından miras kalan gut hastalığı neticesinde 1481 yılında vefat etmiştir. Öldüğü vakit hayatta 2 oğlu bulunmaktadır. Bunlardan Şehzade Bayezid tahta geçmiştir. II. Bayezid’in tahta geçmesi üzerine sultan II. Mehmed’in diğer oğlu Cem Sultan ağabeyine isyan etmiş, onun sultanlığını tanımamıştır. Cem Sultan birçok kez tahtta hak iddia etmiş, birçok kez asker toplayıp II. Bayezid’in üzerine yürümüş lakin başarılı olamamıştır. Ağabeyinin askerleri önünde, başarısız olan Cem Sultan önce Memluk sultanlığına sığınmış, daha sonra Kıbrıs adasında Rodos şövalyeleri tarafından tutsak edilmiş ve buradan Avrupa’nın çeşitli kalelerinde tutsak hayatı sürmüştür.1495 yılında Napoli’de ölmüştür. Kardeşi Cem Sultan’ın ölümü ile Sultan II. Bayezid üç gün yas ilan etmiştir.
Babası Sultan II. Mehmed gibi aktif bir kişilik olmayan Sultan II. Bayezid devrinde daha çok kanunlar yapılmış devletin nizamı için çalışmalarda bulunulmuştur.
- Bayezid devrinde İran toprakları üzerinde kurulan Safevi devleti Anadolu da Şii propagandası yapmaya başlamış savaştan yana olmayan Sultan II. Bayezid ise Safevi hükümdarı Şah İsmail’i uyarmakla yetinmiştir. Safevi hükümdarı Şah İsmail ise bu uyarılara cevaben “kıymetli babam” diyerek cevap vermiştir. Sultan II. Bayezid’in bu yumuşak tavrına hiddetlenen oğlu Trabzon sancakbeyi Şehzade Selim, bölgesinde baş gösteren Şii Safevi tehlikesine karşı hiddetli bir tavır sergilemiştir.
- Bayezid’in son dönemlerinde oğulları arasında taht kavgası baş göstermiş Trabzon sancağında olan ve babasının Şehzade Ahmet taraftarı olmasına hiddetlenen Şehzade Selim babasına karşı ordu toplamış ve İstanbul üzerine yürümüştür. İlk karşılaşmada Sultan II. Bayezid’in ordusunun kuvvetli olması neticesi dolayısıyla Şehzade Selim’in ordusunun bir işlevi olmamıştır. Bu durum karşısında Şehzade Selim’in yanında yer alan yeniçeriler isyan etmiştir. Yeniçerilerin Şehzade Selim’i desteklemesi üzerine kan dökülmemesi için Sultan II. Bayezid tahtı oğlu Selim’e bırakmıştır. Tahtan indirildikten sonra, Dimetoka’ya giderken yolda vefat etmiştir.
Sultan I.Mustafa(1591-1639): 15.Osmanlı Padişahı ve 94. İslam halifesidir. Osmanlı padişahları içinde akli melekeleri yerinde olmayan ilk padişahtır. Babası III. Mehmed Annesi Fuldane (son araştırmalar ile isminin halime olduğu öğrenilmiştir) sultandır. Sultan I.Ahmed tahta çıktığında Fatih kanunnamesinde “Her kimseye evlâdımdan saltanat müyesser ola, karındaşların nizâm-ı âlem için katl eylemek münasiptir. Ekser ûlema dahi tecviz etmiştir. Anınla amil olalar” hükmünü yok saymış ve kardeşi Şehzade Mustafa’nın canını bağışlamıştır. Sultan I.Ahmed saltanat sisteminde değişikliğe gitmiş ve Ekber(büyük) ve Erşed(akıllı) olanın tahta geçmesi usulünü getirmiştir. 1617 yılında sultan I.Ahmed’in mide rahatsızlığı sonucu, ölmesi üzerine ekber olan şehzade Mustafa tahta çıkmıştır. Sultan I.Mustafa iki defa tahta çıkmıştır. İlk saltanatı 9 ay sürmüş, yerine yeğeni Şehzade Osman getirilmiştir. İkinci saltanatı ise Sultan II. Osman’ın yeniçeriler tarafından tahttan indirilmesi üzerine tekrar tahta çıkarılmış, bu saltanatı ise bir yıl sürmüştür.
Şehzade Mustafa Sultan I.Ahmed’in saltanatında sarayda hapis hayatı yaşamış ve abisinin kendisini öldürteceği korkusundan dolayı akli melekelerini kaybetmiştir. Bundan dolayı iki defa tahttan indirilmiştir.
Sultan II. Osman(1604-1622): 16.Osmanlı Padişahı ve 95. İslam halifesidir. Cengâver yapılı, zeki, atılgan biri olan Sultan II. Osman amcası Sultan I.Mustafa’nın tahttan indirilmesi üzerine tahta çıkmıştır. Tahta çıktığında devletin nizamında noksanlıklar gören, Sultan II. Osman bunları düzeltmek adına çeşitli ıslahat hareketlerine girişmiştir. Kendisini kanıtlamak ve devletin gidişatını düzeltmek isteyen Sultan II. Osman, Lehistan seferine çıkmıştır. Bu seferde ordunun, başıbozuk durumunu ve yeniçerilerin lakaytsız davranışlarını gören Sultan II. Osman köklü değişiklikler yapmaya karar vermiştir. Sultan II.Osman yeniçeri ocağını ortadan kaldırıp yerine yeni bir ordu kurmayı hedeflemiştir. Hedefini yerine getirmek için hacca gitmeyi ve dönüşte asker toplayıp yeniçeri ocağını yok etmeyi düşünmüştür. Genç padişah’ın bu düşüncelerinden haberdar olan yeniçeri ocağı, isyan etmiş padişahı tahtından indirmişlerdir. Yanlış kişilerin tesiri altında kalan yeniçeriler, Sultan II.Osman’ın eğer kurtulursa kendilerine zarar vereceği düşüncesiyle Sultan II.Osman’ı Yedikule zindanlarına hapsetmiş ve burada boğdurtmuşlardır.
Sultan I.İbrahim(1615-1648): 18.Osmanlı padişahı ve 97.İslam halifesidir. Babası Sultan Ahmed, Annesi Hadice Mahpeyker Kösem Sultandır. Babasını çok küçük yaşlarda kaybetmiş yetişme dönemini annesinin yanında geçirmiştir. Aklı erer yaşa geldikten sonra sarayda bir odaya yerleştirilmiştir. Şehzade İbrahim, ağabeyi IV. Murad’tan son derece korkan biriydi. Sarayda kapalı kaldığı yıllar abisinin onu öldürteceğini düşünmüş ve sinirleri bozulmuştur. Sultan IV. Murad’ın 1640 yılında vefat etmesi üzerine, taht Şehzade İbrahim’e kalmıştır. Taht tebliği için gelen paşalara, inanmamış bunun ağabeyi Sultan IV. Murad’ın bir tuzağı olduğunu düşünmüştür. Gelen ağalara; “Bize saltanat gerekmez” diyerek geri göndermeye çalışmıştır. Şehzadenin bu tutumu karşısında ağalar şehzadenin validesi Kösem sultana haber vermişlerdir. Kösem sultan devreye girerek Şehzade İbrahim’e ağabeyinin ölüsü gösterilmiş ve tahta geçmeye ikna etmiştir. Tahta geçtikten sonra sık sık sinir krizleri geçiren ve doğru kararlar alamaz vaziyete gelen I.İbrahim devrinde; yoksulluk artmış, sınırlar güvensiz hale gelmiş ve Anadolu’da isyanlar patlak vermiştir. Bunun neticesinde, devlet erkânı tarafından tahttan indirilmesine karar verilmiştir. Yerine 7 yaşında ki oğlu Şehzade Mehmed getirilmiştir. Tahttan indirildikten sonra Topkapı sarayında bir odaya hapsedilen Sultan I.İbrahim tekrar tahta çıkmaması için devlet erkânının kararı ile bir hafta sonra boğdurulmuştur.
Sultan IV. Mehmed(1642-1692): 19.Osmanlı padişahı ve 98.İslam halifesidir. Avcı Mehmed olarak bilinir. Babası Sultan İbrahim’in Tahtan indirilmesi, üzerine 7 yaşında tahta çıkmıştır. Zamanında Osmanlı devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır. IV. Mehmed döneminde önemli devlet adamları yetişmiş ve devletin nizamı düzenli bir şekilde işlemiştir. Bu dönemin en önemli ismi Köprülü Mehmed paşadır. Köprülü sadrazamlığı boyunca devleti içte ve dışta güçlendirilmiş, maliyeyi düzeltilmiştir. Tüm işleri sadrazam Köprülü Mehmed Paşa yaparken, Padişah Sultan IV. Mehmed daha çok avlanmayı tercih etmiş ve zamanının çoğunu Edirne de geçirmiştir. Köprülü Mehmed Paşa’nın ölümünden sonra yerine oğlu Fazıl Ahmet paşa geçmiştir. Babası gibi devletin düzenini koruyan, Fazıl Ahmet Paşa 41 yaşında eceli ile ölmüştür. Yerine Köprülü Mehmed Paşa’nın damadı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa geçmiştir. Merzifonlu yönetimde etkili bir isim olmuş, Kanuni Sultan Süleyman’ın alamadığı Viyana’yı ele geçirmeyi amaçlamıştır. Bu amaçla çıktığı II. Viyana seferi başarısızlıkla sonuçlanmış ve savaş suçlusu olarak padişah fermanı ile idam edilmiştir. II. Savaşında bozguna uğrayan Osmanlı ordusu, geri çekilmiş Avrupa’da bulunan çoğu müstahkem kale elden çıkmıştır. Tüm bu olanlara rağmen, Merzifonlu kara Mustafa Paşa’nın idamı ile yetinen, Sultan IV. Mehmed tekrar eskisi gibi av hayatına dönmüştür. Av dolayısıyla Edirne’de ikamet etmiş ve İstanbul ikinci plana düşmüştür. Bu durum karşısında hiddetlenen halk ve yeniçeriler ayaklanarak Sultan IV. Mehmed’i tahttan indirmişlerdir. Yerine kardeşi II. Süleyman geçmiştir.
Sultan II. Mustafa(1664-1703): 22 Osmanlı padişahı 101. İslam halifesidir. Sultan IV. Mehmed’in oğludur. II. Viyana savaşı sonrası oluşan, kargaşa ortamı ve amcaları zamanında bozulan devlet düzenini yeniden tesis etmeye niyeti olarak tahta çıkmıştır. Tahta çıktığında yayınladığı hattı hümayun ile kendisine zevk ve sefayı haram kıldığını buyurmuştur. Ordusunun başında sefere çıkan son Osmanlı padişahıdır. Tahta çıkışının 5. ayında Avusturya seferine(1695) çıkan Sultan II. Mustafa burada büyük bir zafer kazanmıştır. Bu savaştan sonra Gazi unvanını almıştır. Daha sonra 1969 Yılında II. Avusturya savaşına çıkan Sultan II. Mustafa Avusturya ordusunu mağlub etti ve büyük bir zafer daha kazandı. Bu zaferler ile ordunun ve padişahın morali yerine geldi. 1697 yılında III. kez Avusturya seferine çıkıldı. Bu kez zafer değil, bir mağlubiyet yaşandı. Osmanlı ordusu Zenta faciası olarak anılan bu savaşta yenildi. Bu yenilgiden sonra 1699’da Osmanlı devleti ile karlofça antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Osmanlı devleti ilk kez toprak kaybetti. Tüm bunlar Sultan II. Mustafa’nın sinirlerini yıprattı ve babası Sultan IV. Mehmed gibi kendisini ava verdi. Halk ise devletin bu zor durumunda padişahın avda olmasını hoş görmedi. Halk ve yeniçeriler birleşerek padişahı tahtından indirdiler. Bu olay tarihe Edirne olayı olarak geçmiştir.
News