Osmanlı’da Bir Kadın Sultan; Mâhpeyker Kösem Sultan (1590-1651)
Asıl adı Anastasyadır. Kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte Rum olduğu tarihi kaynaklarda geçmektedir. 15 yaşında iken Bosna Beylerbeyi’nin hediyesi olarak saraya sunulmuştur.
Saraya girdikten sonra çeşitli eğitimlerden geçirilen Anastaysa kurallara riayet eden, verilen emirleri ivedilikle yerine getiren uslu bir kızdı. Bu meziyetlerinden dolayı Safiye Valide Sultan kendisine, ay yüzlü anlamına gelen “Mâhpeyker” ismini vermiştir. Böylelikle sarayda tanınan Mâhpeyker, 16 yaşında iken padişah I.Ahmed’in eşi olmuştur.
.
I.Ahmed Dönemi
16 yaşında I.Ahmed ile nikâhlanan Mâhpeyker Kösem Sultan bu izdivaçtan;
1.Murat(1612-1640)
I.İbrahim(1613-1648)
Şehzade Süleyman(1611-1635)
Şehzade Kasım(1614-1638)
Ayşe Sultan(1605-1657)
Fatma Sultan(1606-1670)
Gevher Sultan(1608-1660)
Hanzade Sultan(1609-1650)
Atike Sultan(1614-1674)
isimli dokuz evlatları olmuştur. I.Ahmet döneminde Mâhpeyker Kösem Sultan’ın çok öne çıkan faaliyetleri olmamıştır. Zamanını evlatlarının eğitimi ve hayır işlerine harcamıştır. Mâhpeyker Kösem Sultan, I.Ahmed İle Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerinin dergâhını ziyaret etmeyi âlimlerden feyz almayı, onları dinleyip öğütlerine uymaya değer vermiştir. Kocası I.Ahmed 1617’de tifüs hastalığından ölünce evlatları ve maiyeti ile birlikte eski saraya nakledilmiş burada oğlu IV. Murad tahta çıkıncaya değin 6 sene ikamet etmiştir.
I.Mustafa ve II.Osman’ın Saltanat Dönemleri
Sultan I.Ahmed saltanatı zamanında Ekber Erşed kanununu yayımlamıştı. Sultan I.Ahmed öldüğü vakit, devlet erkânı bu karara uymayıp şehzade Osman’ı tahta geçirmek niyetinde oldu, lakin Mâhpeyker Kösem Sultan eşinin koyduğu kanunu çiğnettirmedi ve yeni usule göre tahta şehzade Mustafa çıktı. Sultan I.Mustafa hanedanın ekber(büyüğü) idi. Lakin ruhsal bozuklukları olan bir padişahtı. 3 ay kadar saltanat sürdükten sonra, devlet erkânı Sultan I.Mustafa’nın padişahlık edemeyeceğini anlayıp şeyhülislam fetvası ile onu tahttan indirmişlerdir yerine kardeşi I.Ahmed’in oğlu II. Osman tahta geçmiştir.
Amcası I.Mustafa’nın yerine tahta geçen, Sultan II. Osman babası gibi genç, yaşta tahta geçti. Bu dönemde Osmanlı devletinin bozulan, yapılarını düzeltmeye çalışan II. Osman askerlerin ve belirli kesim ulemanın tepkisini çekti. II. Osman bu olayları yatıştırmak yerine, bu tepkileri kulak ardı etti ve zamanla II. Osman aleyhtarları çoğaldı.1622 yılında çıkan isyan neticesinde II. Osman tahtan indirildi ve Yedikule zindanlarında şehit edildi. II. Osman’ın yerine tekrar akli melekeleri yerinde olmayan, I.Mustafa getirildi. Bu dönem ki saltanatı da bir sene süren I.Mustafa devlet adamlarının kararı ve şeyhülislam’ın fetvası neticesinde, tekrar tahttan indirildi. Yerine Kösem Sultan’ın oğlu IV. Murad geçti.
.
I.Murad’ın Saltanat Dönemi ve Kösem Sultan’ın Saltanat Naipliği
Babası Sultan I.Ahmed öldüğünde, 6 yaşında olan Sultan Murad, amcası ve abisi II. Osman’ın saltanatları zamanında eski sarayda ikamet etmiş vaktini hocalar ile geçirmiştir. Abisi II. Osman’ın hunharca katledilmesinden, sonra ve amcası sultan I.Mustafa’nın akli melekeleri yerinde olmamasından dolayı taht sırası 11 yaşında ki Şehzade Murad’a geçmiştir. Oğlunun tahta geçmesiyle, büyük bir valide alayı ile birlikte, Kösem Sultan ölümüne değin yaşayacağı olan Topkapı sarayına yerleşmiştir. Bu dönemde oğlu sultan Murad’ın yaşça çok küçük olmasından dolayı Osmanlı tarihinde bir ilk olarak “Saltanat Naibi” olmuştur. Oğlu Murad’ın büyüyüp idareyi eline almasına kadar geçen 10 yıl sürede, bizzat devleti idare etmiştir. Bu çok büyük bir meziyet ve akıl işidir. Kösem Sultan bu dönemde, II. Osman’ın öldürülmesinin öcünü olmak isteyen Abaza paşa isyanı, Anadolu’da yeniden baş gösteren eşkıyalık hareketleri, merkezde yeniçeri ocağının bitmek bilmeyen istekleri ile ugraşmıştır. Kösem Sultan IV. Murad iradeyi ele almasına dek 8 veziriazam 9 defterdar değiştirmiştir. Sultan Murad 1632 yılına geldiğinde, artık büyümüş olgunlaşmış ve devleti yönetebilecek vaziyete gelmiştir. Yönetim iplerini eline alan IV. Murad annesi Mâhpeyker sultanın devlet idaresinde ki etkisini engellemiştir. Bu durum Kösem Sultan’ın saltanatının sona ermesine ve hareme çekilmesine sebep olmuştur. Sultan Murad devlet dizginlerini ele geçirdikten sonra devleti tekrar azametli günlerine kavuşturmak için var gücü ile çalışmış, doğuda Safevilerin eline geçmiş olan Bağdat’ı geri almış, Anadolu’da baş gösteren eşkıyalık hareketlerini bastırmıştır. 1640 yılına gelindiğinde Sultan Murad atalarından kendisine miras kalan damla(nikris) hastalığından, vefat etmiştir. Sultan Murad Bağdat seferi arifesinde saltanatı ele geçirmesinden şüpheye düştüğü, Şehzade Süleyman’ı Nizamı âlem için infaz ettirmiştir. Yine Revan seferinin zaferle neticelenmesinden, sonra Şehzade Kasım’ın Nizamı Âlem için infaz edilmesini emretti. IV. Murad kimi tarihçilere göre Şehzade İbrahim’i de öldürtüp Osmanlı hanedanın yerine tahtı Kırım hanlarının soyu olan Ali Cengiz’e vermek, niyetinde idi lakin bu görüş bana göre içi doldurulmuş hayalî bir düşünceden ibaret!
Şehzadelerinin birer birer öldürülmesinin ardından, Mâhpeyker valide Sultan oğlu Şehzade İbrahim’in canı için Sultan IV. Murad’dan şefaat dilemiştir.
Sultan Murad validesinin sözünü kabul etti lakin yinede kardeşini bir tehdit olarak gördü. Mâhpeyker Kösem Valide ise oğlu Şehzade İbrahim’i sultan Murad’dan korumak için harem dehlizlerinde sakladı. Osmanlı hanedanı IV. Murad’dan sonra devam edebilmiş ise bu Mâhpeyker Kösem Sultan sayesindedir.
.
I.İbrahim Dönemi
Ağabeyi sultan Murad’dan son derece çekinen, Şehzade İbrahim hep ölüm korkusu ile yaşamıştır. Ağabeyi Sultan Murad’ın ölüm haberini vermeye gelen saray ağalarına “Siz yalan sölersünüz, bize saltanat gerekmez varın karındaşımıza söyleyin” diyerek ağabeyinin ölüm haberine inanmamıştır. Bunu haber alan Kösem Sultan oğlunun yanına gelerek onu zorla dışarı çıkartmış ve Sultan Murad’ın cesedin göstermiştir. Ağabeyinin ölümüne inanan I.İbrahim hemen o gün taht görevini devralmıştır. Sultan I.İbrahim tahta çıktığında hanedanın tek erkek evladı idi. Kösem Sultan hanedanın, kesintiye uğramamsı için oğluna çeşit çeşit cariyeler sunarak hanedanın devamını sağlamıştır. Sultan İbrahim sinir yapısı bozuk bir padişah idi. Öldürülme korkusu onun sinirlerini epey yıpratmıştı. Kösem Sultan oğlunun bu zaafını kapatmak, için yeniden yönetim iplerini ele aldı lakin bu uzun sürmedi. Sultan İbrahim zaman geçtikçe sinir buhranları azalmaya başladı ve bunun üzerine Kösem Sultan’ın devlet işlerine karışmasını engelledi. Sultan İbrahim’in tutarsız emirler vermesi devlet erkânının ve askerin canını bezdirmişti. Tutarsız fetvalar yanlış yapılan işler devlet işleyişini durdurur duruma getirmişti. Bir süre sonra asker ile anlaşan devlet erkânı şeyhülislamdan fetva alarak, Sultan İbrahim’i tahttan indirdi. Ardından yerine 7 yaşında ki oğlu IV. Mehmed tahta geçti.
Sultan İbrahim tahtan indirilmeden önce devlet erkânı ve askerler Mâhpeyker Kösem Valide Sultan’ın fikrini almışlardır. Ondan aldıkları rıza sonucunda Sultan İbrahim tahtan indirilmiştir. Tahttan indirilen Sultan İbrahim Topkapı sarayında bir daireye hapsedilmiş ve bir hafta sonra boğdurulmuştur.
.
I.Mehmed’in Saltanatı
Valide-i Muazzama Mâhpeyker Kösem Sultan’ın da olurlarıyla oğlunun tahttan indirilmesi ile yerine 7 yaşında ki torunu Sultan IV. Mehmed tahta çıkmıştır. Sultan Mehmed devleti yönetecek kapasite ve bilgiye sahip olmadığı için devleti babaannesi Mâhpeyker Kösem Sultan yönetmiştir. İktidar her daim insana tatlı gelir. Ömrünün yarısını, Topkapı sarayında iktidarın yanı başında geçirmiş olan Kösem Sultan bu kez torununun annesi Hadice Turhan valide sultan ile karşı karşıya, gelmiştir. Hadice Turhan Sultan kayınvalidesi Kösem Sultan ile rekabete, girişmiş, bu durumdan rahatsız olan, Valide-i Muazzama Kösem Sultan torunu IV. Mehmed’i tahtan indirip, yerine diğer torunu Şehzade Süleyman’ı geçirmek istemiştir. Şehzade Süleyman’ın anası Saliha Dilaşub sultan daha itaatkâr, bir insandır.
Bu durumu Kösem Sultan’ın kalfasından öğrenen, Hadice Turhan Valide Sultan hemen saray ağaları ile harekete geçerek bir gece Mâhpeyker Kösem Sultan’ı ortadan kaldırmıştır. Mâhpeyker Kösem Sultan dairesinde Sultan IV. Mehmed’in tahtan indirilmesinin, haberini beklerken, haremi Valide Turhan Sultan’a yakın askerler basmış, Mâhpeyker Kösem Sultan’ın dairesine gitmişlerdir. Askerlerin dairesine geldiğini anlayan Mâhpeyker Kösem Sultan dairesinin içinde gizli dehlizlere saklanmış lakin askerler gizlendiği yerde Mâhpeyker Kösem Sultan’ı bularak oracıkta bir perde ipi, vasıtası ile boğmuşlardır. 61 yaşında ki Valide-i Muazzama oracıkta, şehid olmuştur.
Kayınvalidesi Mâhpeyker Kösem Sultan’dan kurtulan, Hadice Turhan valide sadrazamlık makamına tavsiyeler üzerine köprülü Mehmet Paşayı, tayin etmiş ve devlet işlerinden elini çekmiştir.
Sonuç olarak; Kösem Sultan, Osmanlı tarihine damga vurmuş bir kadın sultandır. Ömrünün büyük bir bölümünü devletin merkezinde, Topkapı Sarayı’nda geçirmiş dört padişahın saltanatlarına şahit olmuştur. İyi veyahut kötü kabul edelim 17. yüzyılda bir kadının İslam Cihan İmparatorluğu’nu yönetmesi çok büyük bir meziyettir.
News