KARAKTERİN ERDEM BOYUTU
Karakter, kişiliğin bir parçası olarak kişinin duygusal ve ahlaki yönünü belirlemekte ve bunlardan önemli ölçüde etkilenmektedir. Kişilik, psikolojinin en kapsamlı kavramlarından olmakla birlikte akademide ve gündelik yaşamda (aynı anlama gelecek şekilde kullanılmasa da) sıklıkla kullanılmaktadır. Kişilik, kişinin inanç, değer ve tutumlarını içerir. Karakter, kişinin doğuştan sahip olduğu ancak büyük ölçüde sosyal çevresinin etkisiyle edindiği özellikleri tanımlamaktadır. Toplumdaki genel kurala uygun davranış iyi ya da olumlu karakter örneği iken; genel kurala aykırı davranış kötü ya da olumsuz karakter örneği olarak sunulmaktadır.
Karakterin pek çok yönü ve boyutu vardır. Ancak benim elzem bulduğum ve üzerinde ısrarla durmak istediğim, karakterin erdem boyutudur. Ahlaki ve erdemli olana sıkıca sarılan ve ondan asla şaşmayan karakteri “sağlam karakter” olarak niteliyorum. Yani, hayat yolculuğunda erdemlerden ve ahlaki kaidelerden asla tasarruf etmemek ancak sağlam karaktere sahip kişilerin harcıdır. Erdemler ve ahlaki kaideler diye isimlendirip geçtiğim kategoriye çokça özellik sığdırılabilir ve dünya üzerindeki insan adedince özelliği buraya yazmak mümkündür. Ben, bu yazıda yaşamımda deneyimlediğim ve karakterime sirayet etmesini beklediğim nitelikleri ahlaki ve erdemli olarak işaret edeceğim.
Eyleme ehliyetine sahip olan her bireyin karakteriyle uyumlu bir duruşa sahip olması beklenir. Benim için sağlam karaktere sahipliğin gerekleri için bir iskelet oluşturmak gerektiğinde karşımıza şöyle bir tablo çıkar: Söz verince sözünde duran, yalana meyletmeyen, yalana yönlendirmeyen, ahlaksızlık yapmayan, ahlaksızlık yapan kişiden uzaklaşan, tevazu iyeliği bulunan ve ölçülü davranan, dürüstlüğü yük edinen, emin olunan, kendisi dışındaki özneler için de tehdit olmayan, hata yaptığında hatasını kabul edebilen, gerektiğinde öz eleştiri yapabilen, kötülük de görse iyilikle karşılık veren, intikam duygusu beslemeyen, hak ölçüsünde ve hakça davranan, haksızlığa uğrasa da haksızlık etmeyen, insanlığından ve insafından taviz vermeyen, merhameti elden bırakmayan, yola çıktığı yoldaşını yol bitse de terketmeyen, yol tükense de isyana yol vermeyen insan sağlam karakter sahibidir.
Kişinin, kişiyi tanıması onun karakter ve kişiliğine ve dahi tavırlarına ilişkin bilgiye sahip olmasıyla ilgilidir. Bu böyle olduğu ve bunun bilgisine sahip olduğumuz halde, genel olarak kişilerin görünen ve açık olarak vücut bulmuş özelliklerine bakmak suretiyle onları tanıdığımızı iddia ederiz. İddiamızı güçlendirmek ve karşısına çıkması muhtemel antitezi etkisizleştirmek adına tezimize bir de zaman unsurunu ekleriz. “Bu kişiyi tanıdığını söylüyorsun. Bu konuda bizi nasıl ikna etmeyi planlıyorsun yani nasıl bir gerekçe göstererek bu kişiyi tanıdığını bize açıklayacaksın?” anlamına gelen her soruya ilk cevabımızın “bir yıldır tanıyorum, beş yıldır, on yıldır tanıyorum” gibi geçersiz bir gerekçe olması bizi bile ikna etmiyor olmalı. Karakterin ortaya çıkmasının, kişiliğin anlaşılmasının zaman unsuruyla ilgili olamayacağı kanaatindeyim, gerekçem ise şu; gizlenmiş ve ustaca saklanan niyetlerin anlaşılması ancak sahip olduğumuz hayat tecrübesiyle mümkündür.
Zamana bağlı karakter tahminimiz, daha ileri gidersek karakter çıkarımımız (ki bu olasılığa dayalı değil, net bir bilgidir bizin açımızdan) genelde hayal kırıklığı, insanlara karşı güvensizlik ve hezimetle sonuçlanmaktadır. Yıllardır tanıdığımızı iddia ettiğimiz (!) yani karakter sahibi olduğuna bir amentü gibi şeksiz şüphesiz inandığımız kişinin gerçekten de karakterli olup olmadığını, bir şeyler ters gidince (burada kime göre, neye göre sorusu sorularak tartışma açılabilir) anlamaya başlıyoruz. Bu terslik yani şer gibi görünen şey esasında bir hayrın kapısını açıyor bizim açımızdan. Çünkü anlamak bir nimettir. Bu süreçte ne ile karşılaşıp neyi anlıyoruz peki? Konuya ilişkin anlatmak istediğim asıl nokta burası. Meramımı bir örneklemeyi hikayeleştirerek ve özne olmak yükümlülüğünü siz değerli okurlarıma yükleyerek anlatmak isterim. Yıllardır yakından tanıdığınızı düşündüğünüz (zaman hatası) bir kişi hayal edin. Çok ahlaki davranıyor ve yaşıyor, tam da sizin önemsediğiniz kurallara uygun bir yaşam biçimi. Bu durumdan etkilenip o kişiye güveniyorsunuz. Bir gün, bir şeyler ters gitmeye başlayınca farketmeye başlıyorsunuz aslında iyi karaktere sahip bir kişi olmadığını. Kabullenmek zor geliyor çünkü inanmanın boyutunu zorlamış, bir kulu olduğundan fazla görmüştünüz. Onun için ters giden, menfaat ve hazlarına aykırı durumlar oluşunca insanlığını, insafını, onurunu, ahlakını terk etmiş ve gururunun peşinde, nefsinin esaretinde, insanlığını yitirmiş bir insafsız gibi davranmaya başlayınca sizin için tehdit olmaya başlamıştı. Bir karakterin tersine dönüşü gibi görünen bu hadise esasında bir karakterin ortaya çıkışıdır.
Görünene aldanıp, görüneni tek ve mutlak gerçeklik sanma yanılgısı bizi yenilgiye götürür. Umduğumuz, özlediğimiz ve beklediğimiz sağlam karakterin görüneni, görünmeyeninin yansımasıdır. İçin ve dışın birliği, aynılığı diye sıkça kullandığımız tabir, benim için bunu anlatır. Sağlam karakterli yani karakteri düzgün ve erdemli kişi, her şeyden önce hakkında emin olacağımız bir şahsiyet olmalı. Yol değişse de yönü değişmemeli. Fuzuli bir inat değil bahsi geçen, öz şahsiyete sadakat. Müslüman şahsiyet de budur, emin olunandır, haksızlık yapmayan ve haksızlığa tapmayandır.
Karakterin gücü ve sarsılmazlığı için en önemli reçete, cesedi ruh sahibi kılan bir kalbe sahipliktir. Bir dostumla sohbet ederken, (selam olsun) dostumun kurduğu bir cümle beni epeyce düşündürdü ve öze ilişkin kanaatimi güçlendirdi. Şöyle diyordu, “Kalp için kalıp lazım.” Ne demek istemişti? Tam da sayfalarca anlatmaya çalıştığım şeyi, bir cümleyle anlatıvermişti. Kalp, bir et parçası olmayan, ruhuyla yaşayan kalp ancak bir erdemle biçilmiş bir karakterde yaşayabilir.
News